“يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِۙ “O gün insanlar, ateş etrafında çırpınıp dökülen pervaneye dönecekler.”
(Kur’an-ı Kerim Kâri’a 4. Ayet)
Hatırlarım bir gece gözüme uyku girmedi Duydum ki pervâne muma şöyle dedi: Ben âşığım, eğer yanarsam yeridir, Peki ya senin ağlayıp yanman nedendir?
Sa‘dî-i Şîrâzî
Hali perişan bir pervâne vardı, Ateşe helâl kıldı tatlı canını. Yüzlerce ateş ve dert içinde olan mumu gördü, Sararmış yüzünün üzerinde gül rengi gözyaşı akıyordu.
Kâsım-ı Envâr
Kolumu kanadımı çırpıyorum pervâne gibi Her ne kadar benim mumum görüşten uzak olsa da.
Seyf-i Fergânî
Senin yanağının mumunu arzulamaktayım Tıpkı aydınlığı arayan pervâne gibi.
Seyf-i Fergânî
Tecelli mumunun nuru bizim gönlümüze kıvılcım attı Tüm bu nuru ve ziyayı o aydınlıktan bulduk.
Ubeyd-i Zâkânî
Bazen mum gibi ışıldayıp parla aşk ile Bazense pervâne gibi yanıp tutuş aşk ile.
Ubeyd-i Zâkânî
Sen mum sıfatlı olduğun için herkese yönelirsin Ben ki pervâneyim ey mum! Benden yüz çevirme.
Selmân-ı Sâvecî
Senin şevkinle pervâne gibi yanıyorum ben, Neden bir gece bile acımıyorsun bana, âşıkların mumu değil misin yoksa?
Selmân-ı Sâvecî
Acaba meclisin mumu ve meliklerin kandili Pervâne gibi ne zamana dek yakacaksınız beni?
Selmân-ı Sâvecî
“… pervâne sabaha kadar kandilin etrafında döner, arkadaşlarının yanına gelir ve onlara bu yüce ilişkiden söz eder. Sonra vuslat özlemiyle kendini ateşin içine atar. Ateşin ışığı, hakikatin bilgisidir; sıcaklığı ve harareti hakikatin gerçekliğidir, o ateşte yok olmak ise hakikatin ta kendisidir.
Ona ateşin ışığı ve sıcaklığı yetmedi. Sonunda kendini ateşin içine attı. Bu sırada arkadaşları, gördüklerini anlatması için onun gelmesini bekledi. Ancak pervâne yanıp kül olmuştu, ne bir şekli kalmıştı ne de bedeni!”
Hallâc-ı Mansûr
Sen öfkelendiğin zaman Senin etrafında ben pervâne gibi binlercesi yanar.
Rûdekî
Cihanı yaratan Yaratıcı sensin, Dinin, gönlün ve canın sahibi sensin. Tıpkı geceyi aydınlatan ay mumu gibi Gündüzün gözü seninle aydındır.
Dakîkî
Aydın ruhum rüyasında, Işıldayan bir mumun sudan çıktığını gördü.
Firdevsî
Rüzgâr bizim kandilimizi söndürdüyse de, Mumumuz var, mum tutalım yolumuza! Eğer o sultan gittiyse, bıraktı bize Yüce ve soylu bir padişah!
Ferrûhî-i Sîstânî
Yaratıcı’nın yaktığı her bir muma, Her kim tükürürse bıyığı yanar.
Muhabbet ateşinin yandığı gün, Âşık, yanmayı mâşuktan öğrendi. Bu yanıp yakılma sevgiliden ortaya çıktı Mum alevlenmedikçe pervâne de yanmadı.
Ruhun kendisine kadeh olduğu şaraptan içtim, Aklın kendisine divâne olduğu şeyle mest oldum. Güneşin kendisine pervâne olduğu o mumdan, Bana geldi bir duman ve düştü bir ateş!
Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr
Bu bedene düşmüş temiz can Işıldayan bir mumdur.
Esedî-i Tûsî
Yıldız, güle döndü; felekse bağa bahçeye Ülker yıldızı pervâne, ay ise kandile.
Esedî-i Tûsî
Gül, mum gibi yanınca (kızarınca) bülbül ona vuruldu Gül, gül dalından ötürü, bülbül gülden ötürü ötmeye başladı bülbül.
Katrân-ı Tebrîzî
Nevruz gülünün kokusunu özlüyorum O âlemi yakan güzelin hasretini çekiyorum Mumdan üç şey öğrendim: Ağlıyorum, eriyorum ve yanıyorum.
Mes‘ud-i Sa‘d
Her ne kadar senin ayrılığında mum gibi ağlayıp inlesek de Onun uğrunda yanmak için, erimek için gelmişiz.
Emîr Muizzî
Eğer ayın nuru ve mumun aydınlığı senin ise Öyleyse benim bu yanıp tükenişim niçindir? Eğer mum sen isen, neden benim yanmam gerekir? Eğer ay sen isen, neden benim eksilmem gerekir?
Emîr Muizzî
Gözyaşından dolayı aşk kadehi olan bir gözüm var, Yanan bir canım var aşka pervâne olan! Aşk hanesinde her gün mukîm olan benim Tüm cihanın akıllısı, aşkın divânesi benim.
Emîr Muizzî
Sen saray mumusun, bense yanmış bir mum Sen gökyüzünde dolunaysın bense bir hilal.
Abdulvâsî-i Cebelî
İlkbaharın gelişiyle bahçe puthaneye döndü Gülün yanağı muma; rüzgâr ise pervâneye döndü.
Abdulvâsî-i Cebelî
Onun mum gibi olan yüzü, cihanın güzellik evi olduğu için Can sahibi olanlar ise kendini onun yüzüne pervâne eyledi.
Hasan-ı Gaznevî
Ağlamaktan bir an olsun vazgeçersem eğer Mum gibi birçok ateş saçarım ben.
Hasan-ı Gaznevî
Ayrılıkta yanıyorum hayalin utancı ile Vuslatta yanıyorum biter korkusu ile Mumun pervânesinin de hali işte böyledir, Ayrılıkta yanmaz ancak vuslat yüzünden yanıp tutuşur.
Enverî
Yüzlerce nur ile dünyayı elinde tutan rahib Onun gece mumu, çam ağacıyla daha güzeldir
Hâkânî-i Şirvânî
Onun sayısız nefeslerinden öyle bir hararet gelir ki Yedi felek mumu (güneş) dahi erir mum gibi.
Hâkânî-i Şirvânî
Ben eğer gül bahçesinin bülbülü, mahfilin pervânesi olursam Gül hazana döner, mum ise sönüp gider.
Zahîr-i Fâryâbî
Senin yüzün öyle bir mumdur ki her gece kendi nuruyla Pervâne bağışlar göklerin ayına.
Zahîr-i Fâryâbî
Ey güzel sevgili! Sana cihanının mumu diye seslenirim ben, Senin vuslatını sonsuz yaşam olarak adlandırırım ben.
Rûzbihân-i Baklî
Senin aşkınla yanıp yakılıyorum uzaktan uzağa Çünkü pervânenin dayanma gücü yoktur nura.
Nizâmî
Pervâne gibi olan gönlü kederdeydi Sabahın mumu aydınlattı onun işini.
Nizâmî
Ona Hoten mumu diye seslenirim ve bilirim ki bu hata değildir, Hoten mumuna, Hoten mumundan başka ne denebilir?
Mucîruddîn-i Beylekânî
Ah ne çoktur o günler ki! Senin hayalinin huzurunda mum gibi Gece vaktine dek öldüğüm, seher vaktine dek yandığım.
Mucîruddîn-i Beylekânî
Onun mum gibi yüzünün karşısında Yanmayı tercih etmeli bir pervâne gibi.
Fahreddîn-i Irâkî
Gönül her iki âlemi arzularken (iki âlemi de) kaybeder Ve her iki âlemin faydasını da zararını da kaybeder Kendini muma vuran bir pervâne gibi Senin göz kapağında canını feda eder.
Fahreddîn-i Irâkî
Aklın ankası, kandilin pervânesi gibi köledir Senin cemâlinin mumunun parıltısı ile kanadı yanıktır.
Seyf-i Fergânî
Sen mum sıfatlı olduğun için herkese yönelirsin Ben ki pervâneyim ey mum! Benden yüz çevirme.
Selmân-ı Sâvecî
Senin şevkinle pervâne gibi yanıyorum ben, Neden bir gece bile acımıyorsun bana, âşıkların mumu değil misin yoksa?
Selmân-ı Sâvecî
Acaba meclisin mumu ve meliklerin kandili Pervâne gibi ne zamana dek yakacaksınız beni?
Selmân-ı Sâvecî
Uzaktan ortaya çıktı bir pervâne Raks ederek gelmiş sanki bir divâne Mumun altında üstünde ziyadesiyle dolandı Öptü her an mumu baştan aşağı Ona yârim deyip işve yaptığında Duman gibi attı kendini ateşin ortasına Aydınlandı tüm vücudu baştanbaşa Bir od ağacı gibi hoşça yandı mum huzurunda Bir ses yükseldi, ey diri gönül! Ey bahtı güzel ve kutlu gönül! Aşk oyununun yolu işte budur vesselam! Nâsır’ın sırlarını arayarak bul!
Nâsır-i Buhârâyî
Toplantı meclisinde bir pervâne gibi Mumda yok eder tüm varlığını ve benliğini.
Abdurrâhmân-i Câmî
O aydınlıkta toplandılar Pervâneler gibi muma doğru geldiler.
Kendini senin için ateşe vurur pervâne Ey mum! Pervâneye hürmet göster sen de.
Vahşî-i Bâfkî
Bir ateş yaktı ve gönül evi mutluluk mumuna döndü Can kuşu geldi, onun başının etrafında kanat çırptı ve gitti.
Muhteşem-i Kâşânî
Hayâ perdesi ay ile sevgilinin arasında engeldir, Mumu pervâneden ayrı düşürense fanustur.
Sâib-i Tebrîzî
Mum ile gül sana âşıktırlar bülbül ile pervâne gibi, Ey hayat baharı! Ya sen kimin âşığısın peki?
Sâib-i Tebrîzî
Her yere gidiyorum, o mumun hasretiyle yanıyorum Meclisten ayrılan pervâne için tüm cihan ateşe dönüşür.
Bîdil
Tamamen yanmadıkça bu çırpınışlar (sana) layıktır ey Bîdil! Cana ateş sıçramış pervâne meşrebliyiz.
Bîdil
Her ne kadar pervânenin süsü ziyneti kanadı olsa da Kendi kanadımı yaktım ve söylenmedim asla … Pervânenin kanadı bir kıvılcım ile yandı Mumun yanma mühleti ise geceden sabaha kadardır.
Pervîn-i İ‘tisâmî
Aşk ateştir ve evi harabeye çevirir Ateşin huzurunda mumun gönlü ve pervânenin kanadı birdir.
İ‘mâd-i Horasânî
Çemendeki pervâne (kelebek) dedi güle Haydi, bana söyle Sana kim vermiş de bana vermemiş Böyle rengi, böyle kokuyu.
Reşid-i Yâsemî
Eğer bir kimse ile bir olmak istersen onun rengine gir Bak da gör pervânenin nasıl da gül renginde kanadı var.
Meliku’ş-şuarâ Bahâr
Mum yerine kırmızı gül alevlendi çemende Bülbülün kanadı yandı pervânenin kanadı yerine.
Meliku’ş-şuarâ Bahâr
Gülün aşkıyla bülbül, mumun sevdasıyla pervâne Her biri yandı bir şekilde bir sevgili kederinde.
Meliku’ş-şuarâ Bahâr
Bir kişiyi ya da bir meclisi aydınlatınca Parlaklığından bir şey kaybetmez mum Bir kelebek bir gülün üzerine konarsa O kelebekten bir zarar görmez gül. … Hoş kanatlı iki kelebek gibi Dizginlerini seher yelinin eline vermiş.
İrec Mirza
Çimenliğe bir kelebek geldi fakat konmadı gitti Dostlara yaptığın yersiz kahrın aklıma geldi.
Rehî-i Mu‘ayyerî
Bizim mum gibi her gülüşümüz gözyaşı kaynağıdır Sanırsın bizim toprağımızı ağlayarak yoğurmuşlardır. Kanadı yanık pervânenin kıvılcımdan korkusu yoktur Şimşekten ne korkumuz olur bizim?
Rehî-i Mu‘ayyerî
İnsanoğlu asırlardır duygularını ifade etmede, his ve düşüncelerini karşı tarafa aktarmada edebiyat, müzik, şiir ve resim gibi birtakım araçlar kullanmıştır. İçinde tattığı hissi, tecrübe ettiği birtakım derin ve yüce duyguları ifade etmede zorluk çeken sanatçı, şair ve edipler muhatabına anlatmak istedikleri hislerini, aslına en yakın ve uygun bir şekilde dile getirebilmek için bütün bu unsurlardan faydalanmışlardır. Bu araçlardan birisi de şüphesiz edebiyat ve şiirdir. Şairler, çeşitli edebî sanatlardan istifade ederek duygularını söze dökmüşlerdir. İran edebiyatı şairleri de aynı şekilde çeşitli mazmun ve edebî sanatları kullanarak özel bir dil ile duygu ve düşüncelerini kaleme almışlardır. Bu mazmunlardan birisi de çalışma konusu olarak incelediğimiz şem‘u pervâne mazmunlarıdır. Söz konusu bu gibi ikili mazmunlara çeşitli sembolik anlamlar yüklenerek zamanla birtakım hikâyeler meydana getirilmiş ve bu mazmunlar birer kahraman olarak değerlendirilmiştir. Gül ü bülbül gibi şem‘ u pervâne de temsîli olarak sıkça kullanılan, sembolik anlamlar taşıyan bir hikâyedir. Başlangıçta tasavvufî çerçevede ateşin etrafında dönen pervâneye işaret edilmiş; sonraki asırlarda küçük de olsa bazı anlam değişiklikleri söz konusu olmuştur. Bu çalışmada İran edebiyatında genel çerçevede şem‘ ve pervâne kelimelerinin nasıl anlamlandırıldıkları; anlam değişikliğine uğrayıp uğramadıkları değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Fatma Topuz Çetinkaya İran Edebiyatında Şem‘ ve Pervanenin Anlam Serüveni
…Pervane, sabaha dek alevin çevresinde döner; arkadaşlarının yanına gelir ve onlara, görkemli bir anlatımla, bu tanrısal ilişkisinden söz eder. Sonra tam bir birleşmeyi özleyerek kendini alevin cilvelerine kaptırır.
Alevin ışığı, gerçekliğin bilgisidir; sıcaklığı, gerçekliğin gerçekliğidir; onunla birleşme (tek oluş) ise, gerçekliğin Doğru’sudur.
Ona alevin ne ışığı yetiyordu, ne de sıcaklığı; kendisini alevin içine fırlatıverdi. Bu sırada, onun söylentilerle kanmadığını bilen arkadaşları, son içgörüsünü anlatması için gelmesini bekliyorlardı. Ama o anda pervane, yanmış, kül olmuş, dağılmıştı; ne bir biçimi kalmıştı, ne bedeni, ne de ayırtedici bir belirtisi. Şimdiki duyarlığıyla dönebilir miydi arkadaşlarının yanına? Şimdiki ruhsal durumuyla dönebilir miydi? O, içgörü aşamasına varınca, sözlerden uzaklaşmayı başarmıştı. İçgörüsündeki varlığa ulaşınca da içgörüyle bir ilişkisi kalmamıştı.
Hallâc-ı Mansûr Tavasin- Enel Hak
Senin zülfün zincirse, divânesi benim. Senin aşkın ateşse, pervanesi benim. Senin yeminine ant olsun ki kadeh benim. Senin aşkınla bizzat (sen oldum) ama sana yabancı da benim.
Ahmed Gazzâlî
Hem-reng oldu şem ‘ ile pervane yanıcak Gerçi Hayali eylemez azdüd lctima’
Pervane gibi yanmayıcak nar-ı ‘ aşka ten Ol şem ‘-i hüsne vas i olımazsın cihanda sen
Şeyhülislam Yahya
Ey seher kuşu! Aşkı pervaneden öğren. Çünkü o yanmışın canı gitti de sesi çıkmadı.
Sa’dî-yi Şîrâzî
Aşk ateşinin yandığı o gün; âşık, yanma usulünü maşuktan öğrendi. Yanma ve yakılma dost katından belirlendi, ortaya çıktı. Şem’, yanmadıkça pervane de yanmadı.
Ebû Sa’îd-i Ebû’l-Hayr
Güneş, senin aya benzeyen yüzünün utancından dolayı terlemekte. Mum, pervane gibi senin yanağın sevdasından dolayı yanma ve yakılmada.
Hâcû-yı Kirmâni
Yüreği yanan mumun (dili) kerpeten/makas ile kesildiği için gönülleri (aşktan dolayı) solmuşlardan gönül sırrını gizleme.
Hâcû-yı Kirmâni
Ey mum! (gözlerinden) kanlı gözyaşı dökme. Ağlamak(la) sarhoşlara ne(yi) öğretirsin?
Hâcû-yı Kirmâni
Geceyi gündüze katıp safâ vü zevk kılmaga O bezmin yaktılar her gûşesinde şem‘-i tâbânı
Her encümende encüm-i eşkin döküp yire Diñlenmeyüp yakar oda her gice cânı şem‘
Cem Sultan
Şem‘-i dîdârıña pervâne gibi yandım idi Çekdiğim derd ü belâyı o zamân andım idi
Moralızâde Leylâ Hanım
Bezm-i aşka nitekim pervâne geldin ey gönül Yan yakıl ol şem’-i hüsne yana geldin ey gönül
Şeyhülislâm Yahyâ Efendi
Âdâb-ı bezm-i vuslatı pervâneden görün Bülbül gibi değil-durur ol ehl-i hâldir
Bâkî
Yanmağa mûm ise dil şem’-i ruh-ı dildâra Kimse gûş eylemesin nâleni pervâne gibi
Haşmet
Aşk odu evvel düşer m a’şûka andan âşıka Şem’i gör kim yanmayınca yakmadı pervaneyi
Fuzuli
Şem-i meclis gerin olup öykündüğiyçün yüzüne Astılar bâzârda sonra zebanın yaktılar
Ahmed Paşa
Pertev-i şem’-i tecellî-i cemâlu’llâha Özini ‘âşık-ı zâr yakmaga pervâne gelür … Aşk-ı dilberle nedür hîç sorma ahvâlüm benüm Şem’i gör pervânenün hâline yana yana bak
Derviş Pervâne
İşte bu noktada mum, pervaneye; sabrı, arınmanın yollarını ve iç gözlemi öğreten bir kılavuz kimliğiyle çıkar karşımıza. Pervane, kendisini varlıktan haberdar ederek yoluna ışık tutan mumun kılavuzluğunda gerçek hedefini belirleyecek; böylece yalnızlıktan ve belirsizliklerden kurtulacaktır. Mumun alevi karşısında hayal kurmaya devam eden pervanenin “yalnızlığı artık boşluğun yalnızlığı değildir. Yalnızlık küçük ışık sayesinde somutlaşmıştır” (Bachelard); … Kendi alevinde, tükeninceye kadar, varlığını sürdürmeye çalışan ve gerçeğe ulaşabilmek için ne şekilde mücadele edilmesi gerektiğinin en güzel örneğini veren mum karşısında pervane hayranlığını gizleyememektedir. Zira “Aleve karşı doğal-cesaretle söylersek-doğuştan bir hayranlığımız var. Alev, görme hazzının vurgulanışını, her zaman görülenin ötesini belirler. Bizi bakmaya zorlar” (Bachelard)
Ateş karşısında kurulan hayaller, sıradan hayallerin çok daha ötesinde bir şeydir. Çünkü “Alev, dünyada, hayali davet eden nesneler içinde en büyük imge yapıcılarından biridir. Bizi hayal kurmaya zorlar. Onun karşısında, algılanan şey, daha hayal kurmaya başlanır başlanmaz, hayal edilenin yanında önemini yitirir. Kendi metafor ve imge gücünü en değişik tefekkür alanlarına taşır alev” (Bachelard).
Pervanenin aleve beslediği bu hayranlık, ona geçmişteki hatıralarının kapılarını birer birer açmakta ve o bu hatıralarını hayallerle süslemektedir. Alev karşısında tefekküre dalan pervane, bir süre sonra, alevin titreyişinin, ilahı olanın karşısındaki acziyet ve sonluluk nedeniyle olduğunu anlayacak ve aleve duyduğu hayranlık neticesinde o da titremeye başlayacaktır. … Yaratılmış olan canlıların tümünde olduğu gibi, mumda da pervanede de ilahı olana yönelme ve buna bağlı olarak da yükselme iç güdüsü vardır. … Gerçeğe ulaşmak zamanı hızlandırmakla mümkün olacaktır. “Ateşi düşünen kişi için ateş , değiştirme, zamanı hızlandırma ve yaşamı sonucuna ulaştırma isteği uyandırır. Bu koşullarda düşleme gerçekten büyüleyici ve çarpıcı olur. İnsan yazgısını açıp genişletir” (Bachelard). “Ateşle arındırma ilkesinin nedeni ateşin maddeyi ayrıştırması ve katkıları yok etmesidir. Başka bir deyişle, ateşten geçen bir şey türdeşleşir, böylece anlaşır” (Bachelard).
H. Gamze Demirel “Şem’ ve Pervane”nin İçsel Yolculuğuna Dair Felsefi Bir Yaklaşım
PERVANE VE MUM
Hatırlıyorum bir gece gözüme uyku girmemişti; Mum pervaneye şöyle söylüyordu: “Ben âşığım, yansam revadır bana; Fakat sen niçin ağlıyor, niçin yanıyorsun? Dedi: “Ey benim bîçare âşığım! Gitti bal gibi tatlı Şirin’im benim”. Şirin’im benden uzağa gidince, Ateş, Ferhat gibi eritti beni. Hep bu sözleri söylüyor, Her an sararmış yanağından gam seli akıtıyordu. Ey iddiacı! Aşk senin işin değildir; Çünkü ne sabrın var ne de buna gücün kuvvetin! Sen hamsın, bir kıvılcımdan kaçıyorsun; Bense tamamen yanıncaya kadar durmuşum. Aşk ateşi sadece kanadını yakar senin, Bir de bana bak, büsbütün yaktı beni. … Birisi muma ey alçak diye seslendi, Bir sevgiliye git ve sana lâyık olanı al! Ümit yolunu gördüğün yere doğru git, Sen ve mum sevgisi, nereden nereye? Semender değilsin, ateşin etrafında dolaşma, Çünkü (önce) mertlik gerekir, sonra savaş. Bir bak yanıp yakılan pervane ne dedi, Hayret, ne kadar yansam da niye korkayım ki! Gönüldeki ateş Halil gibidir bana, Sanki bu alev bir gül gibidir bana. Ben kendimi isteyerek atmıyorum ateşe; Çünkü şevk zinciri vardır boynumda. (Ateş) uzaktayken yaktı beni, Şimdi yakmadı ateş beni. Benim yok olma isteğim nedendir bilir misin? O olduğu sürece ben olmasam da revadır. Yanıyorum, çünkü makbul sevgili odur, Çünkü dostun ateşi sirayet eder ona.
Celâl Metînî
Söz canın neticesidir, canım neden azalsın? Sanma ki pervane gibi can düşmanımdır.
Mes‘ûd-i Sa‘d
Pervane ateşten nasıl korkar, nasıl uzaklaşır? Çünkü onun için ateşte huzur vardır.
Attâr
Bahçe, misk kokulu nergisten dolayı kâfurdan mumu yaktığı zaman Hava ona gümüşten sayısız pervane saçar.
Ezrekî-yi Herevî
Kendimizi yakıyor ve canı mum gibi feda ediyoruz, Mum meclisinin olduğu her yerde biz pervaneyiz. Asla insaf etmez, ben yaralı yorgun, Onun pervanesi olayım, o da meclisin mumu. Bir gece perdeyi kaldır mum gibi, Hepimiz yanalım pervane gibi. Pervanenin gönül ateşi mumdan dolayıdır; fakat Mum olmasa da senin yanağın gönlümü eritir. Pervane gibi gönül huzuru müyesser olsa bana, Sevgilinin mum gibi olan yüzüne doğru uçarım ancak. Bu hikâyenin sırrını ancak mum dile getirir, Aksi halde pervanenin konuşmaya takati yoktur. Senin kandil gibi olan yüzüne pervane oldu mum, Ben seni düşünüyorum; haberim yok ki kendimden.
Hâfız
Mumun gönlünün halini pervaneye sor.
Hacû-yi Kirmânî
Bizim aşkımızı konuşmaktan dolayı zamane unuttu Gül ile bülbülün konuşmalarını, mum ve pervanenin hikâyesini.
Câmî
Pervanenin mum ile ne konuştuğunu duydun mu? Ayrılıkta sen mi daha çok yanmışsın ben mi, söyle?
Vassâf
Kendini övmek mumun işi değildir, yoksa mumun eli Bir pervanenin eteğini tutmak için uzun olurdu. Pervanenin dışarıda yanması garip değildir Çünkü sönmüş mum senin hareminde ışık saçmaya başlar. Mum çalıların arasında kıvılcımlar gibi uçuyor, Senin etrafındaki pervane ise bir kez uçuyor.
Sâib
Mumun ağlayışı pervanenin matemi için değildir, Sabah yakındır, o kendi karanlık gecesini düşünür. Gördün mü mum haksız yere nasıl kanına girdi? Bir an bile aman vermedi ki geceyi sabah etsin.
Mumun gelini eğer fanusun mahfesine oturursa, Pervanenin kanadı mutluluk çölünde akan kuma döner.
Mirzâ Muiz-zi Fıtrat
Bir mum bir gecede binlerce pervaneyi öldürür. “Mecmûatu’l-emsâl”den, Hint baskısı. Bizim gönlümüzdeki ateşi hiç düşünmezsin sen, evet Mum pervanenin yanışından neden korksun ki?
Kemâlî
Pervanenin mezar taşında şu yazıyı gördüm; “Beni yakan ateş kendisini de yaksın.”
Ateş eğer binlerce kıvılcım çıkarırsa Pervanenin kaynaması (yanması) hüküm olur.
Sarhoş pervanenin tek amacı erimek, Mumun ayağında yanmak idi.
Urfi-yi Şîrâzî
Senin yüzünün aşığı pervane olur bülbül değil Bu ateşten dolayı yanar fakat feryat etmez.
Dihkân-i Sâmânî
Senin etrafında gönüller kuşu o kadar çok kanat saçtı ki, Senin kandilinin ağayı pervane kanadıyla dolmuştur.
Muştâk-i İsfehânî
Onun pervanesi canımı almak için gelirse bana, Mum gibi o an bir nefeste canımı feda ederim.
Ey mum! Pervaneyi rahat bırak bu gece; çünkü ben Gönül ateşiyle senin huzurunda mum gibi eririm.
Daha ne zamana kadar mum gibi küstahlık edeceksin, Murad pervanesi geldi, ey sevdalı, sus.
Ayrılık gecesi bana bir vuslat pervanesi gönder (bana vuslat izni ver) Yoksa senin kederinle bütün dünyayı mum gibi yakarım.
Hâfız
Çimenlikte mum yerine kırmızı gül ışık saçtı, Pervanenin kanadı yerine bülbülün kanadı yandı.
Gülün şevkiyle bülbül, mumun sevdasıyla pervane Her biri bir sevgilinin gamında bir şekilde yanar.
Meliku’ş’Şuara Bahar
Eğer bir kişiyle dost olmak istersen onun rengine boyan Bak, kelebeğin kanadı gül ile nasıl da aynı renktir!
Benim gönlümü aydınlatan o mum yuvamdan gitti. Gülümün takati yoktur; çünkü benim pervanem gitti.
Meliku’ş’Şuara Bahar
Mum eğer yelden dolayı söndüyse, garipsemeyiniz Varlık pervanesinin ömrü bitti; yele veriniz.
Meliku’ş’Şuara Bahar
Ey zarif yaradılışlı pervane, Ey şerefli yaratık pervane! Ey latif kanat sahibi, Düşmandan korkmadığın gibi Ancak ateşin yanında açarsın kanadını. Sen öldün ey pervane ve sanat öldü. Musiki, güzellik ve kelimeler öldü. Ey hain mum! Gamla, kederle perişan ol; Pervaneyi öldürdün, inkâr da etmiyorsun…
Meliku’ş’Şuara Bahar
Eğer mum ateşten kurtulmak istiyorsa, Ateş neden pervanenin harmanını yakıyor?
Mumun vefasını överim; çünkü yandıktan sonra her an Pervanenin mateminde başına kül saçar, yas tutar.
Pervîn-i İ‘tisâmî
Ben, pervane ve mum dışında herkes uyudu Biz iki üç delinin hikâyesi uzun bir hikâyedir henüz. Dün gece bir kez olsun pervane gibi olayım dedim. Mum, güzelce gülümseyerek “bir kez azdır” dedi.
İ‘mâd-i Horasanî
Ey Fars şiirinin mumu! Can, pervaneye minnet duydu; Senin için, dost olma derdiyle kendine yabancı oldu.
Mes‘ûd-i Ferzâd
Aydın kişilerin gönlünde yük değilim bir toz gibi; Yeşillikte ve gül üzerinde pervanenin gölgesiyim. Yeşilliğe bir kelebek geldi; fakat konmadan gitti. Senin dostlara yersiz kahrın aklıma geldi.
Daha çok öncekilerin şiir tarzının etkisi altında kalmıştır: Yarı canlı mum gibi senin hevesinde yandık Ağlayarak bina kurduk, senin için yandık.
Bir gece pervane yandı ve onun canı rahata erdi, Biz ömürler boyu senin cefanın kederiyle yandık! Mum eğer eriyerek ölürse, ne gam! Çünkü aşkın ışığı ile Mehtabın nuru, pervanenin külünden yeşerdi.
Rehî-yi Mu‘ayyerî
O güzel benli ve yüzlü kelebeği görüyor musun? Gömleğin kılıfından dışarı çıktı. Altın noktalarla dolu kol ve kanatla, Bir bir yeşillikteki güllere uğrar, Bunu öper, diğerine geçer.
Îrec Mirzâ
Çimendeki bir kelebek güle: “Bana söyle, Kim bu güzel rengi ve kokuyu sana vermiş, bana vermemiş? Ey güzel yüzlü gül! Görüntü ve desen bakımından senden eksik değilim, Neden senin gibi güzel kokulu değilim, bana cevap ver! Cennet hurisi gibi nazlanarak her güle konmak istersin Bazen (güle) konar bazen de etrafta uçarsın.
Reşîd-i Yâsemî
Onca bahar geldi, kelebek ve gül sarhoş oldular. Ben ise hala uçma fırsatını arzuluyorum.
Kelebeğin kanadı neden kırıldı? Neden her köşeye keder oturdu?
Hûşeng-i İbtihâc (Sâye)
Mumun yanmaktan korkusu yoktur, Çünkü o, bu yanışta yalnız değildir. Bu yolun sonunda ölüm olsa da, ona ne! Çünkü pervanesi de onunla birliktedir.
Hûşeng-i İbtihâc (Sâye)
Solmuş bir gül söylüyor ve dökülüyordu, Kesinlikle üzgün bir kelebek ah çekiyordu.
Mehdî-yi Ehevân-i Sâlis
Zifaf yatağından daha beyaz bir defterde Birleştiririz… Güneşin sıcaklığındaki çocuk, laleyi Tandırdan daha yakıcı sanıyordu. Hayalinin hamurunu o tandıra atmak ve Kendi ekmeğinden kelebeklere yiyecek vermek istiyordu.
Nâdir-i Nâdirpûr
Güller açıldı, Hoş renkli ve güzel. Nazla birlikte, Başları tutuldu.
Kelebekler yeniden Birlikte uçarak Güller açıldığı için Güllere kondular.
Dalga başını sahillere vuruyor Kayık ise sabahı izleyerek gitmiş. Uyku gözden kelebek gibi uçuyor Gözü uyandırmış geçiyor.
Abbas Yemînî-i Şerîf
ŞEM‘ u PERVÂNE شمع و پروانه
Geceleri ışığın çevresinde dönen pervanenin klasik Doğu şiirinde âşığı temsil ettiği ve muma (şem‘) âşık olduğu yaygın bir kabul olarak yer almaktadır. Pervanenin mum ışığı etrafında her seferinde ona daha yaklaşarak döndükten sonra kendini aleve atıp yok etmesi sevdiğiyle yakıcı bir vuslata ermek şeklinde düşünülmüş ve bu düşünce şairler için orijinal bir ilham kaynağı olmuştur. Şem‘in yanarak ışık vermesi, pervanenin de bu ışık çevresinde dönüp durması âşık ile mâşukun durumuna benzetilmiştir. Ayrıca şem‘ çeşitli kelimelerle oluşturduğu terkiplerde kinaye yoluyla “ay, güneş, sevgili” anlamlarının yanı sıra “ilâhî nur, mürşid-i kâmil, Kur’an, Hz. Muhammed” gibi tasavvufî mânalarda da kullanılmıştır. Kur’an’da insanlar uçuşan kelebeklere benzetildiği gibi (el-Kāria 101/4) hadislerde de kendini ateşe atmaya çalışan pervanelere teşbih edilmiştir. Bunlar şem‘ u pervâne konulu şiirler için önemli bir ilham, telmih ve istişhâd kaynağı teşkil etmiştir.
Sadık Armutlu
Klasik edebiyatımızda hakiki aşkı anlatan metafor pervanedir. Mecazi aşkı bülbülle, gülle anlattığı gibi şairlerimiz, hakiki aşkı da pervaneyle anlatırlar. Pervane, mum etrafında dönerek can veren küçücük kelebeklerin adıdır; gözünüzle bile göremezsiniz, çok küçüktürler, muma aşıktırlar. Sevgililerin etrafında döne döne aşkları arttıkça yaklaşırlar, iyice yaklaşırlar, ateşe temas ederler ve külleri mumun dibine düşüverir. Şair de aşkın izini ancak pervanenin küllerinden bulabilirsiniz diyerek bize yol gösterir. Hakiki aşkı, feragati, fedakârlığı temsil eden şeydir pervane. Can veriyor bak sesini dahi çıkarmıyor. Bülbülü azarlar şair: “Niye bağırıyorsun feryat ediyorsun, hiçbir şey verdiğin de yok. Hâlbuki bak, pervane can veriyor ama senin gibi ses çıkarmıyor.” Niyâzî-i Mısrî: “Pervaneden al gizli sevda haberini sen” diyor. Pervane onu temsil ediyor. Filozof Rıza Tevfik’in bir şiirinde geçen bir mısra idi, biz oradan etkilendik, bize isim babası oldu o şiir: Bilmedim kim oldu bu hâle sebep, Ağladım ümidim hêba oldu hep, Bendeki sûz-i dil var mıdır acep, Tutuşup can veren pervanelerde.
Hayati İnanç
Esrar-ı suziş-i dili alup zebana şem ‘ Söyler Iisan-ıhal ile hep yana yana şem ‘
Beliğ Mehmet Emin
Layık ki encümende erürse hicibdan Sırr-ı nihan-ı ‘aşkı getürdi Iisana şem ‘
Beliğ Mehmet Emin
“Benim ve sizin durumunuz; ateş yakıp da, ateşine cırcır böcekleri ve kelebekler düşmeye başlayınca, onlara engel olmaya çalışan adamın durumuna benzer. Ben sizi ateşe düşmeyesiniz diye iç kuşaklarınızdan tutuyorum, siz ise benim elimden kurtulmaya, (ateşe girmeye) çalışıyorsunuz.”
Hz. Muhammed (s.a.v.)
“Kıyamet günü insanlar, Sırât (köprüsüne) sevkedilirler ve Sırât’ın her iki yanından kelebeklerin ateşe düşmesi gibi düşerler. Allah dilediği kimseyi rahmetiyle kurtarır. Daha sonra meleklere, peygamberlere ve şehitlere şefaat etmeleri için izin verir. Onlar da şefaatte bulunurlar ve (lehlerine şefaat ettikleri kimseler ateşten) çıkarılırlar. Yine şefaat ederler ve (ateşten) çıkarılırlar. Yine şefaat ederler ve (ateşten) çıkarılırlar. Kalbinde zerre kadar iman olan (ateşten) çıkarılır.”
Hz. Muhammed (s.a.v.)
“Ey iman edenler! Kelebeğin ateşin peşinden gittiği gibi yalanın peşinden gitmenize sebep olan nedir? Şu üçü dışında tüm yalanlar ademoğluna günah yazılır: Bir adamın karısını hoşnut etmek için söylediği yalan veya bir kimsenin savaş hilesi olarak (düşmanı aldatmak için) söylediği yalan veya bir kimsenin iki müslümanın arasını bulmak için söylediği yalan.”
Hz. Muhammed (s.a.v.)
“Allah, göklerin ve yerin nurudur. Onun nurunun misali, içinde meşale bulunan bir kandil yuvasına benzer. O meşale, bir cam fanus içinde; o cam fanus da, sanki ince bir yıldız gibidir. Ne doğuya ne de batıya ait olmayan mübarek bir zeytin ağacından tutuşturulur. Onun yağı, hemen hemen ateş dokunmasa bile ışık saçar. Nur üstüne nur! Allah, dilediğini nuruna ulaştırır ve insanlar için böyle misaller verir. Allah her şeyi bilir.”
(Kur’an-ı Kerim Nur suresi 35. ayet)
Aşkar süzülüp misâl-ı ankâ Ol âteşe girdi bî-muhâbâ
